Dnia 17 grudnia 2021 r. w Polsce oraz w innych państwach członkowskich UE wchodzi w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zwana „Dyrektywą o ochronie praw sygnalistów***” (dalej także: Dyrektywa).
Przepisy Dyrektywy mają zostać wdrożone we wszystkich podmiotach publicznych oraz podmiotach z sektora prywatnego zatrudniających co najmniej 50 pracowników, w następujących terminach:
organy administracji publicznej oraz podmioty z sektora prywatnego zatrudniające powyżej 250 pracowników – do dnia 17 grudnia 2021 r.
podmioty z sektora prywatnego zatrudniające od 50 do 249 pracowników – do dnia 17 grudnia 2023 r.
Zgodnie z Dyrektywą, państwa członkowskie powinny przewidzieć skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje za brak zapewnienia ochrony sygnalistów. Na chwilę obecną, przepisy krajowe w tym zakresie nie zostały uchwalone, jednak na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy z dnia 18 października 2021 r. o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, który obecnie jest na etapie opiniowania.
Mimo braku uchwalenia przepisów krajowych, wiele organizacji już podejmuje działania mające na celu przeprowadzenie audytu oraz opracowanie wewnętrznych procedur zgodnych z Dyrektywą. Rekomendujemy, aby wszystkie organy z sektora publicznego oraz podmioty prywatne zatrudniające co najmniej 250 pracowników podjęły niezwłoczne działania mające na celu wdrożenie Dyrektywy, przy których pozostajemy do Państwa dyspozycji.
W odniesieniu do sektora publicznego – warto w tym miejscu zauważyć, że zgodnie z Dyrektywą, jej przepisy stosuje się do wszystkich podmiotów prawnych w sektorze publicznym (w tym do podmiotów będących własnością lub znajdujących się pod kontrolą takich podmiotów), chyba że państwa członkowskie zwolnią z tego obowiązku gminy liczące mniej niż 10 000 mieszkańców lub gminy/inne podmioty w sektorze publicznym zatrudniające mniej niż 50 pracowników. Wydaje się, że Polska może skorzystać z tej możliwości, bowiem projekt polskiej ustawy w obecnym brzmieniu zakłada, że przepisy dot. wewnętrznych zgłoszeń i procedur stosowane będą do pracodawcy zatrudniającego co najmniej 50 pracowników. Jednakże, projekt ten jest dopiero na etapie opiniowania i może ulec zmianie.
***Sygnalistami określa się osoby, które w trakcie pełnienia obowiązków służbowych podejmują interwencję (dokonują zgłoszenia) mającą na celu ujawnienie nieprawidłowości związanych z naruszaniem prawa Unii Europejskiej (tzw. „osoby zgłaszające”). W celu ochrony praw tychże osób, które niejednokrotnie narażone są na działania odwetowe osób dopuszczających się nieprawidłowości, uchwalona została Dyrektywa o ochronie praw sygnalistów.
Regulacje przewidziane w Dyrektywie wiążą sią w szczególności z:
- opracowaniem odpowiednich procedur zgłoszeń (zarówno wewnątrz organizacji jak i zewnętrznych),
- zapewnieniem anonimowości tychże zgłoszeń (bezpieczne kanały raportowania, zachowanie pełnej poufności oraz uniemożliwienie identyfikacji osoby sygnalisty),
- zapewnieniem mechanizmów monitorowania skuteczności wewnętrznych kanałów raportowania.
Osoby zgłaszające mają być chronione przed wszelkimi formami odwetu (w tym przed groźbami i próbami odwetu, pośrednimi lub bezpośrednimi, w szczególności przed: zawieszeniem, zwolnieniem).
