+48 33 498 37 35 biuro@msdslegal.pl

Wojna jako siła wyższa – wpływ wojny na realizację umów

 

 

 

Wojna jako siła wyższa – wpływ wojny na realizację umów

14 mar 2022 | Aktualności

W związku z ostatnimi wydarzeniami w Ukrainie oraz rosnącą niepewnością co do zdolności dalszego wykonywania zawartych umów wśród przedsiębiorców, ponownie przybliżamy Państwu instytucję siły wyższej, tym razem w kontekście wpływu wojny w Ukrainie na realizację umów.

Wojna jako siła wyższa

W prawie polskim instytucja siły wyższej nie została uregulowana, a pojęcie to nie doczekało się definicji legalnej. Zgodnie z poglądem wyrażonym w doktrynie, siła wyższa to zdarzenie o charakterze zewnętrznym, niezależnym od stron, które było niemożliwe do przewidzenia na etapie zawarcia umowy oraz którego skutkom nie można zapobiec.

Co do zasady wojna stanowi przypadek siły wyższej. Nawet, jeżeli walki toczą się na terenie Ukrainy, istnieje możliwość, że wojna ta będzie miała rzeczywisty i bezpośredni wpływ na realizację przez Państwa zobowiązań, czyli może być w określonych przypadkach uznana za siłę wyższą na terenie RP. Wymaga to jednak analizy każdego konkretnego przypadku, w szczególności zapisów umowy, gdyż można w umowie zawrzeć odmienne od powszechnie przyjmowanego określenie siły wyższej.

Wpływ na realizację umowy

Należy jednak pamiętać, żeby dane zdarzenie mogło być kwalifikowane jako siła wyższa, musi ono wpływać na realizację umowy. Sam fakt wybuchu wojny w Ukrainie nie usprawiedliwia zaniechania wykonywania zawartych umów, gdyż wojna ta nie może zostać zakwalifikowana jako siła wyższa w kontekście wykonania każdego zobowiązania, tym bardziej, iż bezpośrednio dotyczy innych państw.

Wpływ siły wyższej na realizację danej umowy wymaga każdorazowej analizy konkretnego przypadku. Konieczne jest w pierwszej kolejności zapoznanie się z zapisami umowy. W razie braku odmiennych postanowień w umowie, zwolnienie od odpowiedzialności strony narażonej na działanie siły wyższej wymaga dokonania oceny wpływu siły wyższej na możliwość wykonania zobowiązania i to przy zachowaniu należytej staranności. Strona, która powołuje się na siłę wyższą musi wykazać, że niespełnienie określonego zobowiązania wynikającego z umowy, było normalnym następstwem siły wyższej.

Wpływ wystąpienia siły wyższej na wykonanie umowy należy potwierdzić odpowiednimi dowodami, które wykażą, że nie było możliwości wykonania zobowiązania. To strona powołująca się na zaistnienie siły wyższej musi udowodnić wpływ w tym przypadku wojny w Ukrainie na brak możliwości wykonania/należytego wykonania umowy. Oprócz tego strona musi także wykazać, że dochowała należytej staranności i podjęła wszelkie możliwe czynności, aby zrealizować umowę.

Skutki zaistnienia siły wyższej

W pierwszej kolejności należy przeanalizować postanowienia zawartych przez Państwa umów w zakresie klauzuli siły wyższej, w tym trybu i terminu zawiadomienia o zaistnieniu takiej okoliczności. Często bowiem jest tak, że w razie braku zawiadomienia w określonym terminie powoduje utratę możliwości powołania się na tę okoliczność, a jednocześnie strony mogą samodzielnie ukształtować jej skutki, czy też rozszerzyć odpowiedzialność stron.

Warto pamiętać, że można powołać się na siłę wyższą również, gdy taka klauzula nie znajduje się w umowie. Zgodnie z art. 471 k.c., dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż  okoliczności dającej się kwalifikować jako siła wyższa nie musi od razu oznaczać zwolnienia z odpowiedzialności kontraktowej, opartej na zasadzie winy. Konieczne jest ustalenie czy kontrahent dołożył należytej staranności przy wykonaniu umowy i czy faktycznie to „siła wyższa” (jako podstawa wyłączna) spowodowała niewywiązanie się z zobowiązania. Dotyczy to oczywiście sytuacji, w której strony nie wprowadziły do umowy innych zapisów odnoszących się do odpowiedzialności za wykonanie umowy.

W razie wykazania powyższych przesłanek przyjmuje się, iż w takim przypadku strona jest zwolniona z odpowiedzialności odszkodowawczej  i druga strona m.in. nie może obciążyć karami za opóźnienie w realizacji umowy. Trzeba pamiętać, że po ustaniu siły wyższej, należy przystąpić do realizacji umowy.

Należy pamiętać, żeby niezwłocznie poinformować drugą stronę o zaistnieniu siły wyższej. Można oczywiście wcześniej uprzedzić o możliwych problemach.

Zmiana/rozwiązanie umowy

Wpływ siły wyższej może w wielu przypadkach powodować również szereg skutków gospodarczych, uzasadniających lub wręcz wymuszających zmianę postanowień zawartych umów, czy też rozwiązanie zawartych umów.

Podkreślenia wymaga fakt, iż prawo cywilne nie przewiduje szczególnych uprawnień związanych z wygaśnięciem zobowiązania lub możliwością jego wypowiedzenia, bądź też odstąpienia wskutek wystąpienia siły wyższej.

W tym zakresie, jeżeli takiej możliwości strony nie przewidziały w umowie, niestety żaden przepis prawa nie umożliwia jednostronnej zmiany umowy, a strony muszą dojść w tym zakresie do porozumienia – jeżeli nie jest to możliwe, pozostaje droga sądowa, jeżeli zaktualizują się przesłanki do zastosowania tzw. klauzuli rebus sic stantibus.

Siła wyższa a klauzula rebus sic stantibus

Zgodnie art. 3571 k.c., jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Wojna w Ukrainie może spowodować nadzwyczajną zmianę stosunków, np. drastyczny wzrost cen towarów lub brak ich dostępności, co może spowodować nadmierne trudności w realizacji danej mowy lub groźbę rażącej straty. Należy pamiętać, że zastosowanie tej instytucji wymaga rozstrzygnięcia sprawy przez sąd i udowodnienia spełnienia ww. przesłanek, co biorąc  pod uwagę czas trwania postępowań sądowych w Polsce jest procesem dosyć długotrwałym i trudnym dowodowo.

Podsumowując, kwestia wpływu wojny na Ukrainie na realizację umów wymaga każdorazowej analizy konkretnego przypadku. Jeżeli Państwo stwierdziliby konkretne problemy przy realizacji danej umowy, zapraszamy do konsultacji.

Najnowsze wpisy

Godziny otwarcia

PON – PT
8:00 – 17:00

Jeśli potrzebujesz naszego wsparcia

Skontaktuj się z nami! Gwarantujemy indywidualne podejście do każdego Klienta!

MSDS LEGAL SZCZOTKA SZCZYGIEŁ S.K.A.

43-300 Bielsko-Biała
ul. Stojałowskiego 63/6